Để đỡ tốn thời gian của mọi người, đầu bài tôi xin khẳng định luôn: sinh trắc vân tay là lừa đảo, không hơn không kém. Nhưng đó chưa phải điều tệ nhất. Sinh trắc vân tay không nên xếp vào nhóm bói toán, chiêm tinh, mà nên xếp vào nhóm thực dưỡng, anti-vaccine hay đa cấp. Vì ít nhất bói toán và chiêm tinh không tự nhận họ là khoa học.
Nhưng tất nhiên phải có gì mới tin được chứ, đâu thể nói mồm thế được đúng không? Sau đây là những luận điểm chứng minh sinh trắc vân tay lừa đảo. Tất nhiên nó không ngắn và dễ dàng đâu, thế nên hãy kiên nhẫn.
1/ Vân tay có thể nói và không nói gì?
Vân tay là một dạng cấu trúc đặc biệt, được hình thành hoàn toàn dựa trên những yếu tố ngẫu nhiên từ môi trường (môi trường ở đây nghĩa là những yếu tố không phải gens -phải hiểu theo một nghĩa rộng là môi trường bao gồm cả nước ối của mẹ hay chất dinh dưỡng từ nhau thai). Tương tự có thể kể đến vân gỗ, vân xương, vân chân hay bông tuyết. Quá trình hình thành những họa tiết (pattern) được gọi là morphogenesis.
Các bạn có thể xem video trực quan về morphogenesis trong 1 video chúng tôi từng làm [1], được đính kèm dưới phần bình luận.
Vậy, mặc dù dấu vân tay đã được chứng minh là có liên quan đến gen [2], nhưng cách nó được hình thành cho thấy phần lớn hình dạng ảnh hưởng bởi môi trường và theo một cách rất ngẫu nhiên. Đây là lý do ngay cả khi 2 đứa bé sinh đôi có cùng ADN vẫn không thể có 2 dấu vân tay giống nhau (thậm chí không hề có chuyện “na ná”) [3].
Hai đặc điểm nổi bật của dấu vân tay chính yếu là: tồn tại vĩnh viễn theo thời gian và độc nhất ở từng cá thể. Đây cũng là hai đặc điểm ngành sinh trắc học vân tay lợi dụng để tạo hiệu ứng “bạn độc nhất và luôn nắm giữ kho báu, chỉ là chưa biết cách mở khóa nó thôi” để hấp dẫn người dùng. Haiz, chả thuyết phục gì lắm nhỉ? Vì mỉa mai mà nói thì đại đa số vật thể trên thế giới đều độc nhất, đến từng cục phân mà lũ chim ị trên đường. Không phải thứ gì độc nhất cũng chứa đựng ý nghĩa.
Vậy, với tính độc nhất và không thay đổi theo thời gian, công dụng lớn nhất của dấu vân tay là phân biệt giữa người với người. Để làm được điều này, không thể dùng phân tích hay dự đoán bằng bất kỳ phần mềm nào cả, mà chỉ có thể tra từ kho dữ liệu có sẵn xem có trùng khớp hay không.
Gần đây có một ngành khoa học mới nghiên cứu về sinh trắc vân tay (Dermatoglyphics), dùng dấu vân tay (và những patterns khác của cơ thể) để dự đoán những dị tật hay khả năng mắc bệnh tiềm ẩn. Ví dụ vân tay như nào sẽ có nguy cơ tâm thần phân liệt chẳng hạn. Nhưng phương pháp này đã bị Viện Hàn lâm Khoa học Quốc gia Mỹ (tổ chức máu me trong giới khoa học, cho những ai chưa biết), đặt nghi vấn về tính đúng đắn [4]. Vì công trình của Dermatoglyphics đa phần là kết luận chủ quan thay vì phương pháp khoa học cụ thể.
Nhưng Dermatoglyphics – sinh trắc vân tay mà mình vừa nhắc đến là một ngành khoa học gây tranh cãi, chứ không phải sinh trắc vân tay của các công ty trắc nghiệm tính cách, định hướng nghề nghiệp đâu nhé. Loại “định hướng nghề nghiệp” có tên đầy đủ là Dermatoglyphics Multiple Intelligence Analysis (DMIT), tạm dịch: “Phân tích sinh trắc vân tay đa trí tuệ. Sau đây, tôi sẽ dùng “sinh trắc vân tay” để chỉ DMIT, chứ không phải Dermatoglyphics.
2/ Vì sao sinh trắc vân tay (DMIT) là ngụy khoa học.
Nếu Dermatoglyphics vẫn bị Viện Hàn lâm Khoa học Quốc gia Mỹ đặt nghi vấn, chẳng lý do gì để DMIT được xem là khoa học.
Sau khi nghiên cứu hầu như toàn bộ các kho dữ liệu uy tín nhất của giới khoa học về DMIT, chỉ có một nghiên cứu duy nhất từ Trường ĐH Quốc Gia Cao Hùng của Đài Loan [5] có thực hiện thí nghiệm “gần” với sinh trắc vân tay. Tuy nhiên, nghiên cứu này chỉ được cited 2 times (nghĩa là độ tin cậy và ứng dụng cực thấp) và trong đây có một câu đắt giá rằng: “chưa từng có công trình nghiên cứu khoa học nào cho thấy mối quan hệ giữa vân tay và tính cách”.
Vì việc này thật sự rất khó.
Trước hết, bạn cần có dữ liệu vân tay của rất nhiều người (ít nhất là đủ nhiều cho một mẫu thống kê tâm lý học), việc này chỉ có chính phủ mới đủ khả năng.
Thứ hai, bạn cần có một bộ test tính cách đạt chuẩn. Hiện nay có rất ít bộ test tính cách đạt chuẩn. Những bộ nổi tiếng như MBTI, Big 5, O.C.E.A.N đều đang gặp nhiều tranh cãi trong giới khoa học [6]. Những bộ test hợp chuẩn rất phức tạp [7], chúng thường bao gồm phỏng vấn cá nhân, phỏng vấn người xung quanh, xem xét môi trường sống, điều tra lý lịch/lịch sử phát triển bản thân, trắc nghiệm… chỉ để khẳng định có hay không mắc bệnh tâm lý.
Sau đó bạn phải xét xem mẫu vân tay nào thì thuộc nhóm tính cách/sở thích/xu hướng nào và đưa ra dự đoán.
Giả sử bạn có đủ dấu vân tay và có bộ trắc nghiệm chuẩn, bạn cần phải có thời gian quan sát cực dài để xem liệu xu hướng dự đoán có đúng không (vốn là đặc thù trong nghiên cứu tâm lý học). Nơi duy nhất đáp ứng 3 điều kiện trên là nhà tù. Nhưng thậm chí nhà tù cũng chẳng thể cho bạn biết nghề nghiệp hay sở thích của từng cá nhân được.
Thêm nữa, phần lớn nghề nghiệp mới xuất hiện đây, còn dấu vân tay là đã mất hàng chục nghìn năm tiến hóa, làm sao vân tay có thể tiến hóa để dự đoán tương lai? Và tính cách mỗi thời điểm mỗi khác, nếu mỗi lần làm bài test lại ra một kết quả thì bài test có còn giá trị?
Trắc nghiệm vân tay không đúng với tâm lý học hành vi, cũng không đúng với phân tâm học. Thậm chí mọi người còn không biết nó ở đâu ra?
Tôi biết.
3/ Phương pháp logic cơ bản để nhận biết sinh trắc vân tay là lừa đảo
Thật ra nếu bạn có tư duy ổn, chỉ cần vài bước suy nghĩ nhỏ bạn sẽ thấy những lỗ hổng logic lớn về sự tồn tại của sinh trắc vân tay.
– Nguồn gốc:
DMIT không thật sự phổ biến ở Mỹ hay các nước phương Tây, nơi những trò mèo tương tự không có đất sống. Vì công bằng mà nói, đi xem bói bài Tarot vừa tiết kiệm lại vừa thú vị lẫn huyền bí hơn.
Khi tìm kiếm DMIT, phần lớn kết quả đến từ Ấn Độ. Có lẽ Việt Nam chỉ bưng mô hình này về. Vì tôi xem qua thì thấy đều có format như nhau: in vân tay, làm trắc nghiệm, “gửi kết quả ra nước ngoài để phân tích và sau 2-3 ngày thì có”, nhận về bộ tài liệu đọc chả liên quan gì và nghe tư vấn, mời mọc theo các khóa học từ trung tâm.
Tất cả đều có format như nhau.
Tất nhiên nếu chỉ dựa trên những điều trên => sinh trắc vân tay lừa đảo thì là ngụy biện. Nhưng vấn đề là, báo chí Ấn Độ đã chửi sinh trắc vân tay rất nặng nề và từ rất lâu.
– Bị chửi:
Trong khi chưa có bất kỳ nghiên cứu khoa học nào đáng tin về sinh trắc vân tay, có rất nhiều nhà khoa học lên tiếng chửi thẳng DMIT là ngụy khoa học. Báo chí, truyền hình Ấn Độ cũng lên án mô hình này rất nhiều lần [8], [9].
Thậm chí ở Việt Nam cũng có nhiều bài báo giải ảo từ lâu, nhưng không nhiều và không nổi bật trên công cụ tìm kiếm Google. Tôi đã tìm hiểu kỹ và nhận ra việc này lại càng chứng tỏ sinh trắc vân tay là lừa đảo.
– Ưu ái truyền thông một cách quá đáng:
Khi tìm kiếm từ khóa “sinh trắc vân tay lừa đảo”, kết quả hiển thị đầu tiên là từ một… trung tâm sinh trắc vân tay và là kết quả trả tiền cho Google để hiển thị theo từ khóa.
Về việc báo chí ít lên tiếng về sinh trắc vân tay có thể do các công ty sinh trắc vân tay mua gói bảo trợ truyền thông. Điều này càng rõ ràng hơn vì có nhiều bài báo dạng PR cho sinh trắc vân tay. Đây là thỏa thuận dân sự theo đúng pháp luật, chỉ hơi lươn lẹo tí thôi.
Chưa từng có bất kỳ mô hình kinh doanh nào dựa trên khoa học phải làm thế.
– Business Model của các công ty sinh trắc vân tay:
Theo quan sát và phỏng vấn của tôi, phần lớn công ty sinh trắc vân tay là đối tác hoặc là một phần của những công ty “buôn bán self-help” dạng life-coaching (đoạn này không có hàm ý nói life-coaching là xấu).
Số tiền thu được từ chi phí thực hiện sinh trắc vân tay không phải chính yếu (dù cũng nhiều đấy), mà chủ yếu là tư vấn mồi chài bán khóa học về tư duy, khởi nghiệp, lãnh đạo. Các công ty sinh trắc vân tay cũng thường vận dụng mô hình đa cấp, thưởng hoa hồng hoặc giảm giá (thậm chí đến mức miễn phí) khi khách hàng cũ giới thiệu khách hàng mới.
– Motif quá nhàm chán:
Chỉ cần lướt qua website và fanpage là đã thấy lừa đảo. Tôi đã đánh giá bạn cao hơn thế nhiều đấy (đoạn này tôi ngụy biện, nhưng không hẳn vô nghĩa).
Những bảng đánh giá kết quả thường chung chung, theo format và không có tính chính xác/không chính xác rõ ràng.
– Nếu sinh trắc vân tay thật sự hiệu quả, không đến lượt tư nhân kiếm tiền:
Mong ước dân tộc thượng đẳng đã có từ lâu và bây giờ vẫn vậy, đặc biệt Hitler từng hiện thực hóa nhưng thất bại.
Nếu sinh trắc vân tay thật sự hiệu quả, nơi đầu tiên thử nghiệm sẽ Trung Quốc (vì có đủ động cơ lẫn điều kiện lẫn khả năng). Việc này sẽ tiết kiệm được rất nhiều ngân sách cho bộ máy giáo dục cồng kềnh tốn kém nhiều tiêu cực, đặc biệt có thể giúp Trung Quốc trở thành quốc gia hạnh phúc nhất thế giới vì ai khi được sinh ra đều được sống đúng với bản thân cơ mà?
(Đoạn này hơi âm mưu nhưng nhẹ nhàng, vui vẻ và vẫn có giá trị suy ngẫm).
4/ Rủi ro.
Lừa đảo chưa phải phần tệ nhất, vì thứ bạn mất khi dính vào sinh trắc vân tay không chỉ là tiền.
Đó còn là bảo mật, thời gian, tư duy và bản ngã.
Việc cung cấp dấu vân tay cho bên chứa đựng nhiều rủi ro. Kẻ xấu có thể lợi dụng để tạo tài khoản ngân hàng giả, căn cước giả… Nếu bạn cung cấp dấu vân tay của con và sau này có chuyện xảy ra, bạn sẽ là người phải chịu trách nhiệm pháp lý. Đây là luật.
Các công ty sinh trắc vân tay thường có đối tác là những công ty hay trường đại học. Tôi biết nhiều trường đại học trong thành phố mời những vị “chuyên gia” về giảng đạo lý trên trường học và cho phép quảng cáo khóa học, thậm chí những buổi ngoại khóa này còn bắt buộc theo kiểu tính điểm rèn luyện. Việc này là vô đạo đức và phản giáo dục. Sinh viên vừa mất thời gian, vừa bị bơm những kiến thức ngụy khoa học, ảo tưởng. Đó là chưa kể đến nhân viên công ty dù lớn rồi cũng bị dắt mũi tương tự.
Mặc dù sinh trắc vân tay không khiến bạn bị bệnh, hay trở nên tâm thần hay bất kể tác động tiêu cực nào khác, nhưng nó sai ở chỗ không nói lên sự thật. Mỗi người lớn đều có quyền tự quyết cho cuộc đời mình, nhưng những đứa trẻ bị đem đi test thì sao?
Bạn có quyền dùng tiền của mình để cho bất kỳ ai, và có quyền tin bất kỳ điều gì. Nhưng đừng ảnh hưởng đến những đứa trẻ.
Và hãy nhớ rằng, nếu chính bạn còn không hiểu rõ mình, làm sao dấu vân tay có thể?
